Εδώ και λίγους μήνες διακρίνετε μία αλλαγή στη 14χρονη κορούλα σας. Η σχολική της επίδοση έχει μειωθεί σημαντικά και ταυτόχρονα γκρινιάζει συνεχώς και παραπονιέται για τα πάντα. Νιώθει ότι της φταίνε όλα. Σκέφτεστε ότι μάλλον περνάει μία δύσκολη εφηβεία και ότι πρέπει να εξοπλιστείτε με υπομονή. Δυστυχώς, όμως, πολλές φορές αυτό που αποκαλούμε δύσκολη εφηβεία ίσως να κρύβει ένα πρόβλημα το οποίο μπορεί να στραγγίξει τις δυνάμεις ενός εφήβου και να δημιουργήσει με τη σειρά του και άλλα προβλήματα. Αυτό είναι συνήθως το πρόσωπο μίας ψυχικής - συναισθηματικής διαταραχής που καλούνται να αντιμετωπίσουν πολλοί έφηβοι. Κλινική κατάθλιψη...

      Στα πλαίσια μίας έρευνας που έγινε στην Ελλάδα, σε ένα δείγμα 1316 εφήβων παρατηρήθηκαν πολύ υψηλά ποσοστά κατάθλιψης που ξεπέρασαν το 20% (Παπάνης και συν., 2007). Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι πολλά νεαρά παιδιά έχουν απελπιστική ανάγκη από βοήθεια, η οποία είναι απαραίτητη να τους χορηγηθεί έτσι ώστε να έχουν μία υγιή εφηβική ζωή. Η εύρυθμη εφηβεία αρκετά συχνά είναι προπομπός μίας όμορφης ενήλικης ζωής. Είναι πολύ σημαντικό, λοιπόν, να βεβαιωθούμε και να διαφυλάξουμε το συναισθηματικό κόσμο των παιδιών μας.

      Δεν είναι τυχαίο που στην αρχή αναφερθήκαμε σε έφηβο γυναικείου φύλου. Η διεθνής βιβλιογραφία δείχνει πως, ενώ δεν εντοπίζονται διαφορές στη συχνότητα της κατάθλιψης ως προς το φύλο μέχρι την ηλικία των 12 ετών, τα πράγματα αλλάζουν από εκεί και έπειτα. Μετά τα 12, η συχνότητα και η σοβαρότητα των συμπτωμάτων αυξάνεται στα κορίτσια εν αντιθέσει με τα αγόρια. Στην ηλικία των 16 το ποσοστό διπλασιάζεται για τις έφηβες αλλά αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχει διαφορετική συμπτωματολογία σε αυτή την ηλικία ανάμεσα στα δύο φύλα. Όποια και αν είναι όμως η συμπτωματολογία, οδηγεί στο ίδιο τραγικό αποτέλεσμα. Σε έναν απεγνωσμένο έφηβο. Ποια είναι, λοιπόν, τα συχνότερα συμπτώματα της εφηβικής κατάθλιψης; Πως θα καταλάβουμε αν ο γιος μας ή η κόρη μας την αντιμετωπίζει;

      Τα ψυχιατρικά ταξινομικά συστήματα DSM και ICD τονίζουν ότι ένα σημαντικό σύμπτωμα της εφηβικής κατάθλιψης είναι η ευερεθιστότητα. Αυτό μάλιστα είναι και που τη διαχωρίζει από την κατάθλιψη των ενηλίκων. Ο έφηβος είναι διαρκώς θυμωμένος, αρπάζεται με το παραμικρό, γκρινιάζει για τα πάντα και αυτό δημιουργεί έντονα προβλήματα στις διαπροσωπικές του σχέσεις εντός της οικογένειας και του σχολικού περιβάλλοντος. Παράλληλα, βιώνει έντονα συναισθήματα ντροπής, παρατεταμένης θλίψης και υπερευαισθησίας στην κριτική των άλλων. Ο θυμός και η θλίψη κυριαρχούν. Και αυτό δεν είναι τυχαίο. Ο θυμός άλλωστε είναι η εξωτερίκευση της θλίψης. Επίσης, ο έφηβος δεν συμμετέχει πλέον σε δραστηριότητες που κάποτε του πρόσφεραν ευχαρίστηση και απαιτούν σημαντική ενέργεια. Σε σωματικό επίπεδο αισθάνεται διαρκώς μία κούραση. Επιπλέον, διαταράσσεται το πρόγραμμα διατροφής και ύπνου με αποτέλεσμα να υπάρχουν σημαντικές απώλειες βάρους, κεφαλαλγίες, στομαχόπονοι και ναυτίες. Η αυτοεκτίμηση πέφτει στο κατακόρυφο. Ο έφηβος κάνει την αυτοκριτική του με πολύ σκληρό τρόπο: "Είμαι χαζός, ηλίθιος, βλάκας, αντιπαθητικός', 'δεν αξίζω'. Τέλος, η σχολική του επίδοση μειώνεται σημαντικά.

     Τα παραπάνω συμπτώματα δεν είναι τα μόνα που μπορεί να προμηνύουν τον κίνδυνο της κατάθλιψης. Για παράδειγμα, μία νεαρή έφηβη με κατάθλιψη στην ηλικία των 16 ετών δεν θα γίνει συνήθως τόσο επιθετική όσο ένας έφηβος με κατάθλιψη παρόμοιας ηλικίας. Από την άλλη μεριά η νεαρή έφηβη θα παρουσιάσει μεγαλύτερα ποσοστά άγχους σε σχέση με τον έφηβο. Γονείς, εάν η σχολική επίδοση του παιδιού σας παρουσιάσει ανεξήγητη πτώση μην το πάρετε στα ελαφρά. Εάν το έφηβο παιδί σας είναι διαρκώς ευερέθιστο και θυμωμένο σε βαθμό που σας παραξενεύει μην το αμελήσετε. Εάν δε βρίσκει χαρά σε δραστηριότητες που κάποτε έβρισκε μη θεωρήσετε ότι αυτό είναι φυσιολογικό. Εάν αισθάνεται συνεχώς κουρασμένο και εντοπίζετε έντονες αλλαγές στον ύπνο και τη διατροφή χωρίς να μπορούν να αποδοθούν σε άλλους παράγοντες, μην το αφήσετε να περάσει έτσι. Και το σημαντικότερο: Αν το παιδί σας σάς πλησιάσει για να σας ανοιχτεί, πράγμα που δυστυχώς δε συμβαίνει συχνά, μην το αγνοήσετε ή μην του πείτε ότι αυτά που νιώθει τα καταλαβαίνετε και θα περάσουν με την πάροδο του χρόνου. Το πιθανότερο είναι να μην μπορείτε να αντιληφθείτε ακριβώς τι περνάει και το παιδί μπορεί να το αντιληφθεί αυτό.

     Κοιτάζοντας το εφηβικής ηλικίας παιδί σας, ίσως διακρίνετε ότι έχει κάποια από τα παραπάνω συμπτώματα. Αυτό βέβαια δε σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι αυτομάτως πάσχει και από κλινική κατάθλιψη. Όλοι οι έφηβοι, όπως κι εσείς άλλωστε κατά τη διάρκεια της εφηβείας σας, παρουσιάζουν τα παραπάνω συμπτώματα. Είναι η φυσιολογική μετάβαση ενός παιδιού σε ενήλικα. Όταν, όμως, αυτά τα συμπτώματα είναι αρκετά έντονα επί μήνες και κάνουν την καθημερινότητα του εφήβου δυσλειτουργική, τότε υπάρχει η πιθανότητα το παιδί σας να παλεύει με την κατάθλιψη. Εάν συμβαίνει αυτό τι μπορείτε να κάνετε; Υπάρχει θεραπεία για την εφηβική κατάθλιψη;

    Το σημαντικότερο που πρέπει να κάνετε είναι απευθυνθείτε σε έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας. Μόνο αυτός μπορεί να κάνει σωστά τη διάγνωση της κλινικής κατάθλιψης. Οι επιλογές είναι 2. Είτε να απευθυνθείτε σε ψυχίατρο είτε σε ψυχολόγο. Τα καλά νέα είναι ότι η κατάθλιψη είναι μία ασθένεια που μπορεί να θεραπευτεί. Ο ψυχίατρος θα προσπαθήσει να λύσει το πρόβλημα κυρίως μέσω της χορήγησης αντικαταθλιπτικών φαρμάκων. Είναι αλήθεια ότι τα φάρμακα ως μέσο αντιμετώπισης της κατάθλιψης έχουν παρουσιάσει αρκετά ενθαρρυντικά αποτελέσματα σε ενήλικες, αλλά δε συμβαίνει το ίδιο και στους εφήβους. Στους εφήβους παρουσιάζουν περιορισμένη αποτελεσματικότητα, ενώ αρκετές μελέτες αναδεικνύουν μεγάλο ποσοστό επικινδυνότητας και ανεπιθύμητων παρενεργειών, όπως οξυθυμία, γαστρεντερική δυσφορία κ.ά. Στην αντίπερα όχθη, ο ψυχολόγος θα προσπαθήσει να λύσει το πρόβλημα μέσω της συζήτησης. Καλό θα είναι ο γονιός που θα επιλέξει τη συγκεκριμένη κατεύθυνση να είναι απόλυτα ενημερωμένος ως προς τις διάφορες ψυχολογικές θεραπευτικές προσεγγίσεις για να επιλέξει ανάλογα. Η θεραπευτική προσέγγιση που παρουσιάζει προς το παρόν τα καλύτερα θεραπευτικά αποτελέσματα είναι η γνωσιακή - συμπεριφορική θεραπεία. Σύμφωνα με μελέτες το 70% περίπου των παιδιών και εφήβων που δοκίμασαν αυτή τη θεραπεία παρουσιάζουν μόνιμα θεραπευτικά οφέλη (Μπαγανά, 2007∙ Κάκουρος -Μανιαδάκη, 2006∙ Wenar&Kerig,2000). Αυτή η προσέγγιση εκλαμβάνει την κατάθλιψη ως αποτέλεσμα ενός αρνητικού τρόπου σκέψης. Οι σκέψεις με τη σειρά τους πυροδοτούν αρνητικά συναισθήματα, όπως θλίψη, λύπη, θυμός. Στόχος, λοιπόν, της θεραπείας είναι η γνωστική αναδόμηση, η αλλαγή δηλαδή του τρόπου σκέψης του παιδιού μέσα από διάφορες τεχνικές. Σημαντικό ρόλο παίζει η θεραπευτική συμμαχία ανάμεσα στον ψυχολόγο και τον ασθενή. Ο ψυχολόγος λειτουργεί σαν σύμμαχος, σαν συνεργάτης που θα βοηθήσει τον ασθενή να γίνει ο ίδιος ο θεραπευτής του εαυτού του. Ως αποτέλεσμα περιλαμβάνεται δουλειά στο σπίτι από πλευράς ασθενή.

    Υπάρχουν κι άλλες ψυχολογικές θεραπευτικές προσεγγίσεις που μπορεί να αναζητήσει ένας γονέας, όπως η ψυχοδυναμική, η συστημική, ακόμη και η ομαδική. Το πρόβλημα όμως δεν έγκειται συνήθως στην πληθώρα των θεραπευτικών επιλογών, αλλά στο ότι οι γονείς αργούν αρκετά να απευθυνθούν σε κάποιον ειδικό. Μέχρι να το κάνουν, τα παιδιά τους βιώνουν μία άνευ προηγουμένου ψυχική ανισορροπία που τα εξαντλεί από κάθε άποψη. Εάν μάλιστα δε ζητήσουν άμεσα βοήθεια οι γονείς, τα παιδιά τους πολύ σύντομα θα μείνουν χωρίς φίλους και ενδιαφέρον για τη ζωή. Θα χάσουν τη γη κάτω από τα πόδια τους. Η κατάθλιψη είναι μία ασθένεια που κατεδαφίζει την αυτοεκτίμηση του ανθρώπου και τα αποτελέσματα της γίνονται σταδιακά φανερά σε κάθε κομμάτι της ζωής.